ตรวจวินิจฉัยหาสาเหตุของการเจ็บป่วยที่เรียกว่า สมุฏฐานวินิจฉัย หรือการตรวจตรีธาตุ คือหาสาเหตุของโรคว่า เกิดจากตัวคุมธาตุ (วาตะ ปิตตะ เสมหะ) ตัวใด เพื่อประเมินการกำเริบ หย่อน หรือ พิการ เช่น ถ้าตรวจพบภาวะวาตะมากไป จะมีลมในกระเพาะอาหาร หรือกรดไหลย้อน ภาวะอาหารไม่ย่อย ท้องอืด เป็นต้น
การตรวจประเมินความรุนแรงของโรค ความหนักเบาของโรค และช่วยบอกพยากรณ์โรคและการวางยาคนไข้ด้วยตำรับใด
การจับชีพจรของเวชกรรมไทย จึงต้องบอกข้อมูลให้ได้ถึง 5 ประเด็น คือ ความลึก(Deep) , ความเร็ว(Rate) , ความแรง(Intensity) , ขนาด(Size) , จังหวะ(Rhythm)